Eenzaamheid

In het onderzoek dat ik verricht en in de lezingen die ik verzorg in het land staat eenzaamheid centraal.

Hierbij de handout van een lezing over eenzaamheid, waar ik, in samenspraak met de aanwezigen en met volop ruimte voor voorbeelden en anekdotes, probeer te komen tot meer kennis over wat eenzaamheid precies is en wat daar aan kan worden gedaan.



Jenny Gierveld doet al 50 jaar onderzoek naar eenzaamheid. Zij karakteriseert eenzaamheid als onvrijwillig, negatief, subjectief/ persoonlijk (het zit van binnen en je kunt het aan de buitenkant niet zien). Het kan zijn dat je minder sociale contacten hebt dan je wenst, maar het kan ook zijn dat de kwaliteit van je contacten niet voldoet aan je verwachtingen. Waar de één al tevreden is met één hartsvriend(in) zal een ander dat ontoereikend vinden: hoe hoger je de lat legt, des te groter de kans dat je eenzaam bent.

Eén op de drie mensen is eenzaam


  • Uit onderzoek blijkt dat omstreeks acht à tien procent van de volwassenen in Nederland zeer sterk eenzaam is. Daarnaast is nog ongeveer twintig procent matig eenzaam. In totaal is ongeveer één op de drie mensen van achttien jaar en ouder eenzaam. Is Nederland een typisch land met veel kille individualistische mensen die met elkaar maken dat eenzaamheid prominent aanwezig is? Kan je misschien beter in Toscane of in Spanje wonen
  • Persoonlijkheidskenmerken, zoals verlegenheid of een gebrek aan sociale vaardigheden spelen bij het ontstaan van eenzaamheid een rol. Verder zijn er verschillende risicogroepen aan te wijzen, zoals alleenstaande ouders met opgroeiende kinderen, mensen met ernstige gezondheidsproblemen (van zichzelf of van mensen in de directe omgeving), een handicap, psychiatrische problematiek of financiële zorgen. Dit komt voor onder alle leeftijdscategorieën en eenzaamheid is dus niet een probleem waar alleen ouderen mee te maken hebben. Juist ook in de middengroepen komt eenzaamheid voor, maar op deze leeftijd is het erg moeilijk om daar voor uit te komen. Eenzaamheid blijkt nog steeds een taboe onderwerp te zijn.
  • Onze samenleving is gebouwd op ‘koppels’, dat is de norm. Vroeger ging je niet alleen ’s avonds uit of ergens eten, dat deed je vrijwel altijd samen met iemand anders. En die norm bestaat deels nog steeds waardoor alleenstaanden het gevoel krijgen dat ze niet aan de norm voldoen, waardoor ook de kans op eenzaamheid toeneemt. Mensen in onze samenleving hebben de indruk dat je allemaal goed geslaagd behoort te zijn in het leven. Daar hoort bij dat je gelukkig zou moeten zijn. Maar dat is een verkeerd beeld van de werkelijkheid. Ieder mens maakt in het leven (ernstige) zaken mee, dat kan ook eenzaamheid zijn. Toch geven mensen niet snel toe dat ze eenzaam zijn. Er rechtstreeks naar vragen levert dan ook geen goed beeld op van eenzaamheid.
  • Mensen die sterk eenzaam zijn zitten vooral in de leeftijdscategorieën van 40-60 jaar (bijvoorbeeld mensen die net een scheiding achter de rug hebben; alleenstaande mannen) en onder de 75-plussers (en dan vooral de ernstig zieken/gehandicapten). Aan sterke eenzaamheid liggen vaak meerdere oorzaken tegelijk ten grondslag: bijvoorbeeld een combinatie van een beperking of ziekte enerzijds en het ontbreken van een relatie of het hebben van en slechte relatie anderzijds.


Het sociale konvooi


  • De meeste mensen zijn in staat zelf iets aan hun eenzaamheid te doen. Maar het allerbeste is om eenzaamheid te voorkomen. Zorg er vooral voor dat je konvooi op orde blijft, houd de mensen met wie je goed contact hebt, vast (ook na verhuizen, verandering van baan e.d.). Binnen je konvooi kan je terug vallen op familieleden, of op vrienden of vriendinnen. Uiteraard ben jij ook beschikbaar wanneer mensen in jouw konvooi problemen tegenkomen. Het is daarom belangrijk je konvooi van familie, vrienden, buren en collega’s goed te onderhouden: dat vermindert de kans op eenzaamheid. Overigens is ook het uitvoeren van vrijwilligerswerk een goede remedie tegen eenzaamheid: vrijwilligers zijn namelijk minder eenzaam dan gemiddeld.


Eenzaam, en dan?


  • In het laatste deel van de presentatie ga ik uitgebreid in op valkuilen bij het opzetten van eenzaamheids-interventies. Deze tips komen uit het volgende boek, dat je gratis kunt downloaden:


Boek titel: Aanpak van eenzaamheid: Helpt het? (2006)
Auteurs: Tineke Fokkema & Theo van Tilburg.
Uitgever: NIDI, Den Haag. Rapport nummer 69.

Gratis te downloaden via www.nidi.nl


Voor wie verder wil lezen:


Bouwman, T. E., & van Tilburg, T. G. (2020). Naar een gerichtere aanpak van eenzaamheid: Zeven werkzame elementen in eenzaamheidsinterventies. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 51(1). DOI: 10.36613/tgg.1875-6832/2020.01.01

De Jong Gierveld, J. & Van Tilburg, T.G. (2022). Een passende aanpak van eenzaamheid: een vertaalslag van empirische data naar de praktijk. Plus twee tabellen. Tijdschrift voor Gerontologie en Geriatrie, 53(1). DOI: 10.36613/tgg.1875-6832/2022.01.03